Geçtiğimiz haftalarda kaybettiğimiz, Türkiye’nin en değerli tarihçilerinden Mehmet Genç’in kütüphanesi Cumhurbaşkanlığı Millet Kütüphanesi’ne bağışlandı. Genç’in yakın arkadaşı İhsan Ayal ile yaptığımız, Yeni Şafak Pazar’da yayınlanan söyleşide bu haberi okurlarımıza evvelden duyurmuştuk. Ayal ile bağışın gerçekleşmesinin akabinde yaptığımız bu mülakatta ise Genç’in kütüphanesindeki kitapları, okuma alışkanlıklarını ve kitap üzerine düşündüklerini konuştuk. Ayal, Hoca’nın kitaplığının bir toplumsal ilimler ihtisas kütüphanesi kadar geniş olduğunu söylüyor.
Bir kütüphane sahibi hakkında çok şey söyler. Onun nelerden hoşlandığını, önemsediğini, kaygısının, tasasının neler olduğunu… Mehmet Genç’in kütüphanesi size neler anlatıyor?
Bir kütüphane hakkında konuştuklarımızı fakat kütüphane sahibi olan anlar. Kütüphane sahibi olmayanların söyleyeceklerimden bir şey anlaması pek mümkün değil. Tekebbüri bir söz üzere görünse de hakikat bundan ibarettir. Bir kütüphane, şayet sahibi bibliyoman değilse, bibliyofil düzeyinde hareket ederek inşa etmiş olduğu habitat alanı ise, yalnızca o kişinin değil, tıpkı vakitte o kişinin temas kurduğu direk ve dolaylı temas kurduğu insanların da zihin dünyalarını, fikir ve gönül dünyalarını barındıran, gök kubbe altındaki cennet-i ala mevkisidir.
Bunu Hoca’nın şahsında biraz daha hususileştirirken altını çizmek istediğim bir konu var. O da şu: Hoca klasik bir Osmanlı iktisat tarihçisi değildi. O yalnızca veçhelerinden biriydi. Bu prestijle Hoca edebiyattan sanata, sanattan sosyolojiye, mantığa ideolojiye, ilahiyatın çeşitli kısımlarına, genel tarihe dair kitapları kütüphanesinde bulundururdu. Hoca’nın kütüphanesi klasik manada bir Osmanlı tarihçisinin ihtisas kütüphanesi olmaktan öte toplumsal ilimler ihtisas kütüphanesiydi. Kendisinin çok az kişinin bildiği bir yanı da vardır. Toplumsal ilimlere kaymadan önce matematikçi olmak istiyormuş. Çok düzgün matematik bilgisi ve zekâsı vardı. O nedenle kütüphanesinde matematik ile ilgili eserler de mevcuttu. “Eğer ben toplumsal ilimlere geçmemiş olsa idim güzel matematik üzerine çalışırdım ama muhtemelen kırk beş, elli yaşlarında ölürdüm” kederi.
Türkçe dışında öbür lisanlarda de okumalar yapıyor muydu?
Bunu kendi anılarında da anlatır, üniversite yıllarında Nietzsche okuyabilmek için Almanca öğrenmeye teşebbüs etmiş, sonra vazgeçmiş. Âlâ bildiği iki batı lisanı vardı. Kendisi frankofondu, metin yazabilecek düzeyde düzgün bir Fransızcası vardı. Çok yeterli derecede İngilizce okuyabilir ama yazmak işine teşebbüs etmezdi.
EN BÜYÜK FİLOZOFUMUZ YUNUS’DUR
Hoca’nın kütüphanesinde özel olarak değer verdiği kitaplar var mıydı? Yahut önemsediği metinler?
Mütekâmil kütüphane sahibi ve okur-yazarlar nazarıyla bakmak gerekirse, kesinlikle öne çıkaracakları isimler, başlıklar vermek mümkün olur. Lakin Hoca için bunu söylemek güç. Hoca zekâsıyla temeyyüz etmiş müelliflere, edebiyatçılara mütemayildi ancak dönüp dönüp okuduğu bir isim zikretmek pek mümkün değil. Hoca atıfta bulunmazdı zira matufunaleyhti. Bunun sebebi de şu; Birilerinin yazıp çizdiğini güzel okur, düzgün takip ederdi ancak onları direkt nakletmez, kendi süzgecinden geçirip oradan yeni bir şey neşv eder, yeni bir formda söylerdi. O yeni form ortaya bambaşka bir şey çıkardı. İlimle uğraşan iki tipte insan tanım ederiz; birincisi muallimdir, anlatılanları intikal ettirir. İkincisi ise alimdir, anlatılanlardan hareketle yeni ilim üretendir. Hoca yeni ilim üreten alim bir şahsiyetti. Türkçe metinleri süratlice tarardı. Yüklü olarak İngilizce okurdu. Yunus’u çok severdi. Bizim en büyük filozofumuz Yunus’dur formunda sözleri vardır. Tercih etmiş olduğu lisan ve üslup itibariyle eskilerin sehl-i mümteni dediği hadiseyi en başarılı biçimde hayata geçiren Yunus’dur, kaygısı. Batıdan Nietzsche, Schopenhauer, Hegel üzere filozofların yanında Wagner üzere filozof ve müzisyenlerle ilgili ne yazıldıysa, çıktıysa takip eder, farklı çevirileri de alır ve ortalarındaki farklılıkları çok önemserdi.
Evvelki röportajımızda Hoca’nın Cağaloğlu’ndan haftalık kitap alışverişleri yaptığını, yayın dünyasını çok yeterli takip ettiğini belirtmiştiniz. Bu alışverişleri nasıl gerçekleştiriyordu?
Kendisi her hafta Cağaloğlu’nda Mehmet Varış’ın Kitabevi’ne uğrar, tüm bu toplumsal ilimlerle ilgili yeni neşredilen ne varsa tarar, karşılaştığı orjinal metinleri toplar, konutuna çanta çanta kitapla dönerdi. Ben de bir yıl boyunca Hoca’ya bu alışverişinde eşlik ederek, kitaplarını taşıdım. Daha sonraları kendisi almam için haftalık kitap listeleri hazırlamaya başladı. Listedeki kitapları kendisine temin ederdim. Bir vakit sonra listesinde gereksiz gördüğüm kitapları almaya gönülsüz oldum. Bunu da belirttim. Bana gereksiz gördüğüm kitaplar yerine birebir alandan diğer kitaplar seçip, listeye ekleyebileceğimi söyledi. Kitap seçimi konusunda bana çok güvenirdi.
Mehmet Genç Hoca’nın aslında çok kimsenin bilmediği çeviri yapıtları de var…
Hoca çeviriyle pek uğraşamazdı. O denli bir vakti olmazdı lakin benim deşifremle gün yüzüne çıkmış iki metin var. Bu anlatacağım özel bir öyküdür. Bir gün Hoca’nın kütüphanesinde çalışırken raflar ortasında bir kitaba tesadüf ettim. Ahmet Cevad isminde bir müellifin, Yabancılara Nazaran Eski Türkler isimli kitabıydı. Bu kitabı çok sevdiğim için heyecanla Hoca’ya gösterdim, çok şaşırdı. “Sen nerden biliyorsun bu kitabı” diye tebessüm etti. Lise yıllarında okuduğum üslubu şahane bir kitap olduğunu söyledim. Hoca da, “Kim çeviri etmiş” diye sordu, mütercimi yoktu kitabın. Hoca bir daha gülümsedi, oysaki tercüman Hoca’nın ta kendisiymiş. Dayanamadım kendisinden kitabı istedim. “Müsaade buyurursanız yeni bir dizgiyle, mütercim olarak da isminizi yazdırarak tekrar yayınlatmak isterim” dedim. Hevesimi kırmadı ve kitabın ruhsatını bana teslim etti. Kitabı Mehmet Varış’a götürdüm, yine dizgi yapıldı. Son tashihlerini de ben yapmış oldum. Bu çeviri yapıtı 2013’de yayınladık, yüz binin üzerinde satıldı. Birinci baskıdan bir nüshayı hocaya götürdüm, önüne koydum. Çok şaşırdı. Tebessümle, “Ondan bu mu çıktı şimdi” dedi. İmzasını rica ettim. Şöyle imzaladı: “İhsan Ayal’a… Müellifinin ve müterciminin isimleri dâhil kendi yapıtı hamesini takdim etmek vazifesi de bu yoksula düşmüştür… Mehmet Genç.”
Pekala ya başka çevirisi…
2010 yılıydı. Mehmet Varış’ın Kitabevi’ndeydik. Ötüken Yayınları’ndan yeni kitaplar gelmişti. Cipolla’nın Dünya Nüfusunun İktisat Tarihi yapıtı de vardı. Eskilerin tabiriyle muhtasar ve müfit olan çok hoş bir metin. Bunu görünce yeniden kendimi tutamadım, “Hocam bu kitap çok hoş bir kitaptır” dedim. Yeniden gülümseyerek “Sen nerden biliyorsun bunu, sen iktisatçı değil ilahiyatçısın” dedi. Çevirisi kime ilişkin diye sordu. “Mehmet Sırrı Gezgin yazıyor. Tanımıyorum ancak müstear üzere geldi bana, zira benim tanımadığım adam adam değildir” dedim. Gülüştük. O Sırrı Gezgin benim, dedi Hoca. Oysaki Hoca’nın müstearıymış. Onu da, “İhsan Ayal’a… Bütün ilimleri öğrenme azminde bir küçük cümbüş anı olarak kullanması dileğiyle, Mehmet Genç” notuyla imzaladı.
KAYIP ÇEVİRİ ORTAYA ÇIKABİLİR
Neden bu çevirileri yapmış?
Bu soruyu ona sorduğumda, “Parasız kalmıştım elime biraz para geçer niyetiyle yapmıştım” demişti. Aslında Hoca’nın kimsenin bilmediği bir çevirisi daha var. Hitler’in Kavgam isimli kitabını da çevirmiş. Lakin bu çeviriyi evraklarının ortasında maalesef bulamadık. Artık bütün evrak Cumhurbaşkanlığı Kütüphanesi’ne intikal edecek, orada yapılacak olan tasnifte ortaya çıkarsa hoş bir sürpriz olur.
Daha evvel neşredilmemiş bir makalesinin yakın vakitte basılacağını söylemiştiniz. Bunun yanı sıra basılacak olan öteki metinler yahut kitaplarına gelecek olan eklemeler var mı?
Herkesin bildiği Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve İktisat isimli kitabı var. Bunu artık birinci cilt olarak kabul etmeye başladık. Hoca’nın çeşitli vakitlerde ve yerlerde yazdığı metinler ikinci cilt olarak önümüzdeki aylarda yayımlanacak. Başka yandan Erol Özvar ile birlikte çıkardığı, daha evvelden Osmanlı Bankası yayınlarından çıkan Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler isimli iki ciltlik kitap var, o da tekrar Ötüken’den çıkacak. Tekrar Mehmet Genç ve Erol Özvar’ın çeşitli periyotlarda, çeşitli programlarda yapmış oldukları, Osmanlı İktisadına Dair Konuşmalar isimli kitabın 7-8 cildi daha yayınlanacak. Bunların yanı sıra benim elimde de birkaç cilt teşkil edecek hacimde Hoca’nın konuşmalarını içeren dokümanlar ve kayıtlar var.
KİTABI HIRPALAYARAK OKURDU
Kütüphanesine düşkün müydü? Ödünç kitap alıp, verir miydi?
Hoca çok cömertti. Ödünç kitap da ikram kitap da vermeyi çok severdi. Kitap armağan ederken bilgi birikimini, zekâsını hesaba katarak ikram ederdi. Ödünç kitap vermeyenlerden hiç hazzetmezdi. Ödünç kitap vermeyenler ortasında ben de varım. Lakin Hoca istediğinde çabucak verirdim. Ben kitabı bayana benzetirim. Nazenindir kitap. İhtimam gösterilmezse tuz buz olabilir ve size her şeyini kapatabilir. Kitap okumanın fiziki teknikleri de vardır. Lakin Hoca için aslolan hiçbir vakit kitabın objesi değildi. Çok hırpalayarak okurdu. Hoca kitaba fetişist gözle hiç bakmazdı.
Size ikram ettiği özel kitap?
Ferit Devellioğlu’nun Lugat’ını armağan etmişti. Lugat çok yıprattığı için yenisini alalım demişti. Eskisini bana ikram etti. Ayrıyeten Cemil Meriç’in Bu Ülke’sinin birinci baskını da bana armağan etti.
Son günlerde neler okuyordu, neler üzerine çalışıyordu?
Son günlerde takip ettiği bir yayın yoktu. Lakin Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi’nin ikinci cildi için altmış sayfalık bir takdim yazısı yazmak istiyordu. Bu takdim yazısını bir manada, şu ana kadar yaptığı çalışmaların hülasası olarak düşünüyordu. Bu nedenle çeşitli disiplinlerden okumalar yapıyordu. Fakat yüklü olarak arşiv evrağı okuyordu. Hoca daima her alana dair arşiv evrağı okurdu. Bir arşiv evrağı okumadan gününü geçirmezdi.
Kaynak: Yeni Şafak