KEVSER ÇAKIR DEMİR
Lila Abu-Lughod’un Ketebe Yayınları’ndan çıkan, çevirisini Hazar Gümüşsoy’un yaptığı “Müslüman Kadın’ın Kurtarılmaya Muhtaçlığı Var Mı?” kitabı, Batı’da Müslüman Bayan algısını sorgulayan güçlü bir çalışma olarak okuyucunun karşısına çıktı. Kitap temelde ‘Müslüman bayan ve buna yönelik kurtarma’ kavramının sorunu üzerine düşünmeye teşvik eden, akademik bir çalışma olma özelliğinde. Kitap Müslüman bayan temsillerinin var olan çeşitliliğine karşı gelen ve bayanın acizliği üzerine konseyi bu telaffuzun, Batılı bayan ya da adam için üstünlük algısını beslediğini tabir ediyor. Muharrir, Batı tez bir biçimde Müslüman bayan tarifi yaparak, dinin kendisini hapsettiği alandan kurtarılması gereken tek bir tipoloji olarak bayanı özetlediğini belirtir.
Kurtarma sözünün kendisi esaret, iradenin yok olması durumundaki birine yöneliktir. Birisini kurtarıyorsanız, bu onu bir şeyden ya da bir diğerinden kurtarıyorsunuz manasına gelir. Onu kurtardığınız şeye karşı olarak, kurtarıcının üstünlüğü ile ilgili varsayımlarınız olmalıdır. Bu telaffuz, üstünlük duygusu ile direkt irtibatlıdır ve kendini konumlandırdığı şeye karşı hayli indirgemeci yaklaşmasının bir sonucudur. Derrida’nın sözüyle bu, ‘kendi özne statüsünü pekiştirecek bir öteki üretme peşindeki Avrupalı Özne meselesidir’.
TUTSAK BAYAN ALGISI
İslam dünyası kelam konusu olduğunda ortaya konan bu genellemeci yaklaşımı Abu-Lughod da, İslamistan kavramıyla özetler. Evvel İslamistan diye bir yer üretiliyor, sonra o ülkede tutsak bir bayan resmediliyor, daha sonra onu kurtarmak üzerine bir operasyona girişiliyor der. Tesettürlü bayanların zorlanmış ve erkek baskısına maruz kalmış olduğu varsayımı ile hareket edilir. Mezkur retoriğe nazaran, madun bayanın kendi sesi yoktur. O sebeple kurtarılmaya ve onun ismine konuşulmasına-konuşturulmaya değil- muhtaçtır. Kurtarma retoriğinin Batı’da geçmişinin karanlık olduğunu belirten Abu-Lughod, bayanlar için savaşa gitmenin, bir yere müdahale etmek ve sömürgeci feminizmi arttırmak için eski kolonyal heveslerle eşgüdümlü ilerleyen bir durum olduğuna dikkat çekmektedir.
Mesihyan bir tasavvurla, tanrısal özellikleri kalıtımsal olarak paylaşan batılı adamın, eksik-noksan, kültürel-geleneksel kodlara sahip olduğunu düşündüğü Güney Asyalı, Ortadoğulu, Afrikalı bayanları kurtarma fantezisi eskiye dayalı bir kolonyal alışkanlıktır. Tek fark olarak, evvelki vakitlerde misyoner literatür etkiliyken, bugünün kurtarma operasyonlarında global feminizm ve seküler demokrasi ile ilgili liberal telaffuzların tesirli olmasıdır. Abu-Lughod asıl sorulması gereken soruya odaklanır, global feminist kampanya, savaş ve şiddet devirlerinde nerededir?
Burada değerli öteki bir soru daha sormaktadır. Batı Müslüman Kadın’ı neye yanlışsız kurtarır? Elbette Batılı kıymetlere, seküler dünyaya, insan hakları telaffuzuna, liberal demokrasiye ve temelde Batı medeniyetine yanlışsız bir kurtarmanın kelam konusu olduğunu argüman eder. Batı Müslüman bayanın örtünmeyi kendisinin istemiş olduğuna inanmaz. Münasebetiyle, evvel kurtarması gereken şey örtünün kendisidir. Daha sonra da Müslüman erkekten ve ailesinden kurtarmalıdır. Bu yüzden kurtardığı bayan batılı kıymetlere sığınacaksa, kurtarılmaya layıktır. Özetle Lughod, Batı araçsallaştıramayacağı bayanı kurtarmaz der.
28 ŞUBAT DEVRİNİ HATIRLAYALIM
Temelinde biz bu yaklaşımın yansımalarını yakın tarihimizden de tespit edebiliriz. “28 Şubat’ta özel ve direkt olarak gaye alınan Müslüman bayan olduğu halde, Batı neden Müslüman bayanı kurtarmaya teşebbüs etmedi” sorusu değer kazanır. Müslüman bayan kamusal alandan sert bir formda tecrit edilirken, insan hakları söylemi ya da bayan hakları söylemi neden imdada yetişmedi? İşte niyet tam da bu noktada kendini ele vermektedir, bu Müslüman bayan; Müslüman kimliği ile kamusal alanda var olacak olan bayandır. Hasebiyle, o Batı için kurtarılacak değil, mümkünse bulunduğu kurallara mahkûm edilecek bayan olma özelliği taşır.
Muharrir Müslüman bayanın kurtarılması telaffuzunun ve bu bayanın madun olarak süregiden inşasına karşı dikkatli olunması gerektiğinin bir öbür örneği olarak, Mısır’da bayanları peçeden kurtaran (!) İngiliz yönetici Lord Cromer’in, İngiltere’de bayanların oy haklarına karşı çıkan tıpkı kişi olması örneğini hatırlatır ve bu ikiyüzlülüğe dikkat çeker. Askerileşmenin bayanlar için her vakit sonuçları olduğunu belirten Abu-Lughod, Afganistan’ın otuz yıllık politik karışıklığına karşın yaşananların faturasının -bu işgallerin direkt Batı ile irtibatlı olmasına karşın- geleneğe kesilmesini adil bulmamaktadır. Batı’da bayana yönelik şiddet hadisesi ferdi kabahat olarak görülürken, Doğu’da faturanın kültüre kesildiğini tabir eder.
Hasebiyle topyekûn kültürü, geleneği, sosyolojiyi suçlayan bu yaklaşıma karşı epeyce eleştirel bir lisan kullanır. Muharrir mevzuyu ele alırken, kendi kullandığı disiplini de tenkide tabi tutmaktan geri durmaz. Antropolojinin sömürgeci güçlerle kontağı ve kültürel farkları kalıp yargı haline getirmedeki kabahat iştirakine değinir. Nihayetinde kitabın bütünü bize şunu söyler, kurtarma daveti hiçbir vakit yalnızca bir telaffuz olarak kalmamıştır, bu davet birebir vakitte askeri, kültürel ya da politik müdahaleler için bir davet niteliğindedir.
Kaynak: Yeni Şafak