1933 yılında Bolu’nun bir köyünde doğan Mehmet Ali Sarı 14 yaşında hıfzını tamamladıktan sonra İstanbul’a Ağa Camii’ne gelir ve burada Arapça ve kıraat ilimlerini öğrenir. Akabinde imam hatip, Yüksek İslam Enstitüsü’nde eğitimine devam eder. Hem klasik hem çağdaş eğitimden geçen namı başka Sarı Hoca bugün 88 yaşında. Beyoğlu’nda Bir Hafız ve Kuran Tilavetinde Türk Hali kitapları Damla Yayınları ortasında okurla buluştu. Bu iki kitaptan yola çıkarak Mehmet Ali Sarı hocamızla İstanbul’un mescitlerini, mevlid merasimlerini, ramazanı ve bir periyoda damgasını vuran hafız ve mevlidhanlarını konuştuk.
Hafızlığa nasıl başladınız?
Hafızlığa birinci olarak köyümdeki İlkokul öğretmenimden başladım. Öğretmenimin Kur’an okuttuğu duyulunca misyonundan alınır kaygısıyla okutmayı bıraktı. Köyün imamıyla hafızlığıma devam ettim. Daha sonra da köy hocalarından hafızlığımı tamamladıktan sonra tashih-i huruf okumak üzere Bolu’ya gönderildim. Bolu’da iki sene konutlarında kaldığım terzi Mehmet Ağabey ve iki arkadaşı beni ve iki hafız arkadaşımı da alarak İstanbul’a getirdiler. Orada okuyup hoca olup memleketimizde din vazifelisi olarak hizmet etmemizi istek ediyorlardı. O günler, din vazifelilerinin yetişmediği, hocalık yapacak kimsenin bulunmadığı dertli günlerdi.
İstanbul’a birinci gelişinizi hatırlıyor musunuz?
Evet hatırlıyorum. 1947 yılı. İki hafız arkadaşımla bizi İstanbul’a götüren terzi ağabeylerle İstanbul’a varıp Sirkeci’de Bolu otelinde kaldık. Terzilerden Mehmet ağabey bizi evvel, ismini sonradan öğrendiğim Nuruosmaniye Camii imamı Hafız Hasan Akkuş hocaefendi’ye götürdü. Hoca Efendi kalacak yeriniz varsa okutabilrim dedi. Kalacak yerimiz yoktu. Sonra Sultanhamam’da Hacı Küçük Camii imamı Hafız Hilmi Efendi’ye gittik. Sonra Fatih’e Hafız Fikri Aksoy Hoca’ya ve Yeni Camii İmamı Hafız Nuri Efendiye. Hepsi tıpkı soruyu soruyordu, yatacak yerleri var mı? Olsaydı okuturduk. Bu sonuçtan sonra otele döndük. Terzi ağabeyler bizi geri götürmeye, kalacak yer ayarlanınca tekrar getirmeye karar verdiler.
Geri döndünüz mü pekala?
Ben dönmedim. Sonraki gün üç arkadaş otelde alışverişe giden terzi ağabeyleri beklerken sakallı bir hoca efendi otele geldi. Bize kimlerden olduğumuzu sordu. O sırada terzi ağabeyler de geldiler hoca efendiyi tanıdılar. Sohbet sırasında yaşananlar anlatıldı. İstanbul dersiâmlarından Bolulu Hafız Galip Efendi yolu düştükçe bu otele uğrar Bolu’dan haber alırmış. Olanları dinledikten sonra üçümüzü bir süzdü ve beni işaret ederek “bunun yeri hazır” dedi. İçim cız etti. Anneme, köyüme geri döneceğim diye için için seviniyordum. Ağabeylere ve arkadaşlarıma veda ederek hoca efendiyle tez birlikte otelden ayrıldık.
BİRİNCİ KUR’AN’I MERZİFONLU KARA MUSTAFA PAŞA MESCİTTE OKUDUM
İstanbul maceranız da böylelikle başlamış oldu?
Evet hoca efendi önde ben geride yürüyerek Karaköy’e vardık. Orada tarihi Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Mescidi vardı. Menderes devrindeki istimlaklar sırasında sökülmüş Kınalıada’da tekrar kurulmak üzere mavna ile adaya götürülürken mavna Marmara’da batmış. Artık battı mı batırıldı mı bilmiyoruz. Gazetelerden okuduğumuz buydu. Cuma günü cemaat yeni yeni mescide geliyordu. Hoca efendi bana kısa bir aşır okumamı söyledi. İstanbul’da birinci Kur’an okuduğum yer bu cami oldu. Cami artık yok fakat ben de bu türlü bir anısı kaldı.
Hangi mescitte ders almaya başladınız?
Beyoğlu Ağa mescidinde. İstiklal Caddesi’ni baştan başa yürüyerek camii’nin karşısında köşede Salih Efendi Lokantasına vardık. Lokantanın sahibi bizi karşıladı.Hoca efendi, “Salih efendi, bir hafız olursa okuturum demiştiniz işte size bir hafız getirdim onu okutalım” dedi. Salih Efendi, tamam hocam, Allah razı olsun. Güzel geldiniz, bir çorba için dedi, kendisi de yanımıza oturdu. Biraz konuştular sonra hoca efendi ayrıldı.
Salih abi akşam olunca beni meskenine götürdü. Konutta beş çocuk bir de benim yaşlarımda kayınbiraderi vardı. Benimle birlikte yedi çocuk. Kayınbiraderi vefat etti ancak Salih abinin başka çocukları hayatta onlarla hala görüşürüm.
Salih abi sonraki gün beni alıp Ağa Mescidine öğlen namazına götürdü. Namazdan sonra Hafız Rahmi Şenses hocamızın odasına gittik. Salih abi, “Rahmi efendi bu çocuk hafız. Konutumuzda kalacak, yemeğini lokantamızda yiyecek siz de okutur musunuz ?” dedi. Hoca Efendi hafız mısın? Diye sordu. Evet efendim hafızım deyince bir aşır okuttu ve beğendi. Böylelikle konutta kalarak Ağa Mescidinde okumaya başladım.
ARAPÇA EZAN OKUDU DİYE KARAKOLA GÖTÜRÜLDÜ
O yıllardan Taksim’le ilgili neler hatırlıyorsunuz?
Ben 1947 yılında Ağa Mescidine geldiğimde caminin dört müezzini iki imamı vardı. Hepsi yetişmiş musiki bilen bireylerdi.Arapça ezan 1950 yılında ben ağa Mescidinde iken okunmaya başladı. Taksimde AVM olan yerde karakol vardı. Karakoldanda bir komiser vakit namazlarına mescide gelirdi. Arapça ezan okunmaya müsaade verilince müezzinlerden Tahsin Fazilet ikindi ezanını Arapça okuyor. Mescide gelen komiser Arapça ezan okudun diye Tahsin abiyi kolundan tuttuğu üzere karakola götürüyor. Arapça ezan yasağının kalktığından şimdi haberleri yokmuş. Birkaç telefon görüşmesinde durum ortaya çıkınca Tahsin abiyi bırakıyorlar. Yasak kalkınca Sultanahmet Camii’nin her şerefesinden bir müezzinin ezan okuduğunu kimi mescitlerde ezanın tekrar tekrar okunduğunu sonraki gün gazetelerden, etrafımızda konuşulanlardan duyduk.
Ağa Mescidinde kaç yıl kaldınız?
17 yıl kaldım. 1947 yılının sonbaharından 1963 yılının sonuna kadar lise ve Yüksekokul, ondan evvel de özel olarak okuma, bir sene de öğretmen olarak çalışmam sayılınca bu kadar sene ediyor.
İSRAİL DEVLETİNE TAKSİM’DE KUTLAMA
O yıllarda Taksim’le ilgili aklınızda kalan değerli olay var mı?
1948 İsrail devletinin kurulduğu yıldı. İstanbul’daki Musevilerin tahminen tamamı o gün ve gecesi Taksim meydanında toplanıp sabaha kadar şenlik yapmışlardı, ona şahit oldum. Bir başkası de 1956 yılında yaşanan 6-7 Eylül olayları idi. Galeyana getirilen halk İstiklal Caddesinde esnafın dükkanını talan ettiler. Mağazaların camlarından, balkonlarından eşyaların atıldığını dükkanların boşaltıldığını, yağma edildiğini gördüm.
SABAH NAMAZINA GECE BEKÇİLERİ GELİRDİ
O yıllarda cami cemaatini kimler oluştururdu?
Sabah namazına genelde bir kaç gece bekçisi gelirdi. Kapıyı çalarlardı açardık. Onun dışında esnaf, konsolosluklarda çalışan personeller, yani yüklü olarak cami cemaatini hizmet sınıfı oluştururdu.
Teravihler nasıl olurdu?
Teravih namazları, vakit namazlarını kılan kılmayan, oruç tutan tutmayan, bayan erkek pek çok müslümanın sevdiği prestij ettiği bir ibadet olduğundan, mescitler Ramazan boyunca dolup taşardı. Ağa Camii müezzinlerinin hepsi musikişinas olduğundan ibadet de ahenkli olurdu.
Ağa Mescidinde mevlitleri kimler okurdu isimlerini hatırlıyor musunuz?
Mecid Sesigür, Zeki Altun, Ali Gülses, Fevzi Mısır, Kani karaca, Aziz Bahriyeli. Daha sonra İsmail Biçer üzere ikinci jenerasyondan gençler okurlardı.
Mukabele dinlemeye Dümbüllü, Karaca, Hamiyet Yüceses üzere ünlüler gelirdi
Ramazanda okunan mukabelelere ilgi nasıldı, dinlemeye gelenler ortasında ünlü isimler de var mıydı?
Ağa Mescidinde çok fazla hafız mukabele okurdu. Her mukabele sahibinin minderi olurdu. Bu minderler caminin bir köşesinde küçük bir zirve oluştururdu. Hangi hoca kimin mukabelesini okuyacaksa minderi alır onun üzerine otururdu. Okutan kişi de kendi mukabelesinin okunduğunu böylelikle minderinden anlamış olurdu. Devrin tuluat, güldürü sanatkarı İsmail Dümbüllü, yeniden ünlü tiyatrocu Vasfi İstek Zobu ve Muammer Karaca ortada mukabele dinlemeye gelirlerdi. Vakit zaman Perihan Altındağ Sözeri, Hamiyet Yüceses üzere ses sanatkarları da gelirdi.
Vehbi Koç teravih için konutuna davet etmişti
İş adamlarından Vehbi Koç ve Hacı Ömer Sabancı ile de bir Ramazan günü tanışıyorsunuz değil mi?
Tepebaşı’nda Ankaralılar klubü vardı. Cemaatten biri “hocam akşama birlikte iftara gidelim” dedi Tepebaşı’na o klube gittik. Beni en baş köşeye oturttular. Yanımda hoş giysili bir beyefendi vardı. Konuşma olsun diye efendim nerelisiniz dedim? o zât 200 yıllık Ankaralıyım dedi, merak etmiştim. İftar yemeğinden sonra sigara ve namaz molası verilince orada saz sanatkarlarından Şemsi Yastımanı gördüm. Abi yanında oturduğum şu zât kim dedim? Bilmiyor musun o Vehbi Koç’tur dedi. Meğerse Vehbi Koç’a sormuşum nerelisiniz diye. Neyse benim bu saflığım Vehbi Koç’un güzeline gitmiş olmalı ki daha sonra Dİvan Otelinde satış müdürlerine verdiği iftarına beni de davet etti. İftardan evvel Kur’an okudum ve yanında iftar yemeği yedim. Meskeninde teravih namazı kılmak için birlikte otomobiline bindik gidiyoruz. Vehbi Koç önde ben yanımda tanımadığım iri yarı biri ile gerideyim. O zât, “Lan gooç, binin yarısı beş yüz, o da biz de yoh! Ne düşünüyon” diye laf attı. Vehbi koç’la bu kadar samimi konuşan bu adamı merak ettim. Sonra konutta öğrendim ki o zât Hacı Ömer Sabancı imiş.
Radyodan verilen mevlid büyük ses getirdi
O yıllarda mevlitlere halk büyük ilgi gösterirmiş değil mi?
Radyodan verilen birinci mevlid 1950’de Kore şehitleri için okutulan mevlitti. O güne kadar devlet radyosunda Kur’an tilâveti ve mevlid okunması şöyle dursun, Allah, peygamber isimlerinin anılmasına bile müsaade edilmezken, Süleymaniye Camii’nde okutulan Kore Şehitleri Mevlidi’nin İstanbul Radyosu’ndan yayınlanması bir milat oldu. Bütün ülke bu mevlidle heyecana boğuldu.
Neler hatırlıyorsunuz o mevlitle ilgili?
Mevlidi Hafız Esat Gerede, Hafız Abdurrahman Gürses, Mehmet Nuri Yavuzer, Hafız Kâni Karaca, Hafız Cevdet Soydanses okudular. Diyanet İşleri Reisi Ahmet Hamdi Akseki “Şehitlik ve şehidin mertebesi” konusunda süper bir konuşma yaptı. Urfalı Mahmut Kâmil tarafından yapılan geniş bir dua ile mevlid sona erdi. Mevlide 60-70 bin kişinin katıldığını gazeteler yazdı.Bu ses getiren mevlitten sonra her sabah radyodan Kur’an-ı Kerim okunmaya başlandı.
Kimler okurdu radyodan?
Esat Gerede, Abdurrahman Gürses, Hasan Akkuş üzere o günün meşhurları okurdu. Sonra genç hafızlar da okumaya başladılar. Radyoda okunan Kur’an-ı Kerimi halk büyük ilgi ile takip ediyordu.
Hangi mescitlerde daha çok mevlid okunurdu?
İstanbul’da Şişli Camii şimdi yapılmamışken Beyoğlu yakasında, Teşvikiye Camii, Ağa Camii, Kadıköy’de Osmanağa Camii üzere merkezi mescitlerde mevlid okutmak için, günler öncesinden müracaat edilerek sıraya girilmek gerekirdi. Büyük trajlı gazetelerde mevlid ilanı için âdeta yer bulunamıyordu. Padişah Saraylarında Kur’an ve mevlid okuyan Hafız Ali Üsküdarlı, Hafız Cevdet Soydanses, Hafız Mehmet Nureddin Yavuzer üzere Osmanlı devrinden intikal eden üstatları, genç nesil okuyucular takip ederek onlar da mevlid okumaya başladılar.
Mevlid merasiminde kimler bulunurdu?
Sesleriyle, okuyuşlarıyla İstanbul genelinde temayüz eden Mevlidhanların yanında, merasimin sonunda dua etmek için Duahan diye özel bir sınıf da gündeme geldi. Ercüment Demirer, Nusret Yeşilçay, Yahya Eskişehirli, Sadettin Evginer devrin duahanlarıydılar. Mevlid genelde üç-dört kişi ile okunabilirken, okutanın mali durumuna, istek ve isteğine nazaran, mevlidhanlar, aşırhanlar, ilahi kümesi, duahanlar olarak çok daha geniş bir takım ile de okunuyordu.
Kemal Batanay ve eşinin yönlendirmesiyle konservatuara girdim
İmam hatipten sonra hem İslam Enstitüsü’nde hem de konservatuarda okuyorsunuz, müziğe ilginiz nasıl başladı?
Konservatuara Kemal Batanay ve eşinin yönlendirmesiyle gittim. Kemal Batanay evvelce Taksim’de oturur namazlara mescide gelirdi. Namazdan sonra da hocayla sohbet ederlerdi. Hocanın müzisyen olduğunu bu sohbetlerde öğrendim. Bir gelişinde “Efendim bana musiki dersi verir misiniz?” dedim. Tabi veririm niçin vermeyeyim oğlum” dedi. Ve Meşklere başladık.
Kemal Batanay ile uzun yıllar geçiriyorsunuz neler anlatırsınız?
Sonraki hanımı Naîme Hanım, hocama yakın yaşlarda, İstanbul Belediye Konservatuarı’nda hoca idi. Münir Nureddin Selçuk’un yönettiği büyük konserlere tamburu ile katılan kibar bir hâkim kızı, bir İstanbul hanımefendisi idi. Hocam Kemal Batanay, hafızlık, hattatlık, tamburîlik, bestekârlık ve şairlik üzere İslam sanatlarından yalnızca bir tanesi bile bir ömre yetebilecek pahada kazanımları olan alçak istekli mütevazı, müstesna bir hoca idi.
Bütün maddi sermayesi tamburları ve Çizgi yazı ekiplerinden ibaretti. Kadıköy’de eşi Naîme Hanım’ın konutunda oturuyorlardı. Hocam, “Ben bu konuta dokuz tamburla gelin geldim.” diyerek latife eder, gülerdi.
TEK BAŞINA HATİMLİ TERAVİH KILARDI
Nasıl bir hayatları vardı?
1920 yılından itibaren altı sene çalıştığı Şirketi Hayriye Kalemi’nden sonra, İstanbul Ticaret Odası’ndaki memuriyeti ile birlikte otuz iki sene sonunda 1958’de emekli olmuş. Oradan aldığı emekli maaşı ve Naîme Hanım’ın Konservatuardan aldığı aylık fiyatla mütevazı bir hayat sürüyorlardı.
Hıfzı çok kuvvetliydi. Meskeninde tek başına hatimle teravih namazı kıldığını söylerdi.Emekli olduktan sonra da meskeninde ya da bulduğu uygun yerlerde öğrencilerine meccanen Çizgi ve Musıkî dersleri vermeye devam etti. 22 Haziran 1981 tarihinde, 96 yaşında vefat ederek Feriköy mezarlığında babasının kabrine defnedildi. Allah rahmet eylesin.
SINIR KAĞIDA MÜZİK HAVAYA DÜĞÜM ATMAKTIR
Derslerden neler hatırlıyorsunuz?
Hocaya iki Japon çizgi öğrenmeye geliyordu. Hocam bana, “Bak bunlar kağıda yazıyor, sen havaya düğüm atıyorsun” dedi. Sonra, “Siz bu çizgi sanatını burada öğrenmiyorsunuz sonra Japonya’ya gidip orada öğreneceksiniz” dedi. Ben de başladım ve biraz devam ettim fakat nasip olmayınca olmadı. Lakin ben havaya düğüm attığımdan mutlu ve memnunum. Bu vakitte hem Kuran okuyan hem musiki bilen yok. Yeterli ki havaya düğüm atmışım.
Konservatuara nasıl girdiniz?
1959 yılıydı. Ben imam hatip diploması yerine dışarıdan Kasımpaşa Ortaokulu’ndan aldığım diploma ile imtihana girdim. Zira benden evvel Zeki Altun konservatuar imtihanına girmiş ve heyetteki hocalardan H. Sadettin Arel “Güzel okuyor lakin biraz öd ağacı kokuyor” demiş. Öd ağacı nerede kokar? Kur’an ve mevlid okunan meclislerde kokar. İmam hatipli olduğumu söylemedim. Ben de öd ağacı kokuluyumdur. İmtihanı kazanıp konservatuara yazıldım. Bir yandan da İslam Enstitüsüne devam ediyordum.
İmam Hatip Lisesine birinci kayıt yaptıran öğrencilerdik
Siz birebir vakitte 1951 yılında açılan imam hatip lisesinin de birinci öğrencilerindensiniz İmam – Hatip Okuluna nasıl gittiniz?
İstanbul’da okumakta olan Anadolu’dan gelen bizler birçoğumuz derslerimizi tamamlamıştık. Artık bir mescitte ya hoca olarak vazife alacak ya da askere gidecek durumdaydık. İmam hatip okullarının açıldığı kulaktan kulağa cami mahfellerinde yatan öğrenciler ortasında duyuldu lakin tam olarak nedir kaç yıldır bilinmiyordu. Mustafa Göl diye bir arkadaşımız vardı. Biz, ne olacak nasıl olacak derken o gidip birinci öğrenci olarak kaydını yaptırmış. Bunun üzerine ben de hocamdan müsaade alarak gidip kaydımı yaptırdım. Hocam yedi sene nasıl biter diye olaya sıcak bakmadı lakin kaydolmama ses çıkarmadı.
TEK KUBBE ALTINDA DÖRT SINIF
İmam Hatip lisesinin birinci günleri nasıldı, nasıl bir ortamdı?
Avrupa yakasında Topkapı’ya hakikat kıyıda Etyemez diye bir mahallede 3. Sultan Selim’in yaptırdığı Sibyan Mektebinde kayıtlar başladı. 350 kişi kayıt yaptırmıştı. Birinci periyodu tek kubbe altında kalın halatlarla bölünüp dört sınıf oluşturulmuştu. Her kısımdaki hoca ders anlatırken öbür kısımlar de duyardı. Birinci periyodu o denli geçirdik.İkinci periyotta, Vefa Ortaokulu olarak kullanılarak miadını doldurduktan sonra yıkılması için Bayındırlık Müdürlüğüne bırakılan ahşap binaya taşındık. Bina alelusul bir tamirden geçirilerek İstanbul İmam-Hatip Okulu oldu. Ben ve birinci kayıt olan 120 öğrenci son sınıfa kadar o eski ahşap binada okuduk. 350 şahıstan ayrıla ayrıla o kadar kalmıştık.
Hocalarınız kimlerdi?
Başta kurucu hocamız Celalettin Ökten olmak üzere Ali İstek Sağman, Nurettin Topçu, Bekir Haki Yener, Ömer Nasuhi Bilmen, Hafız Ömer Aköz, Medineli Hacı Osman Efendi, Zekai Konrapa üzere emekli yaşlı hocalarımızın yanında Ankara İlahiyat Fakültesi’nin birinci mezunlarından Halil Ziya Erce, Hayati İdeal, Mehmet Sofuoğlu üzere hocalarımız vardı. Tahir Alangu, Ali İstek Ülgen, Turgut Ulusoy, Rasim Uslugil üzere birçok ileri yaşlarda deneyimli emekli hocalarımızdan da kültür dersleri alıyorduk.
İmam Hatip Okulunun ikinci sınıfında ben hastalandığım için bir yıl geç mezun oldum. O yıl açılan İstanbul Yüksek İslam Enstitüsüne öğrenci oldum. Dört sene okuduktan sonra mezunlardan altı arkadaş mezun olduğumuz İmam-Hatip Okuluna hoca olarak atandık.
Kaynak: Yeni Şafak